“Шоканның Қашгарияға сапары” туралы

РЕФЕРАТ
“Шоканның Қашгарияға сапары” туралы


10 «А»









1858 — 1859 жылдардағы Шоқанның Қашғарияға сапары ғалымдық, ағартушылық саласындағы еңбегінің жаңа белеске көтерілуіне жол ашты. ҚашқарияолкездеРесейтарапынанзерттелмегенөлкеболатын. СаудагерретіндеҚашғарғақұпиябарғанШоқан, өлкеніңэкономикалықсаясиқұрылымынзерттеп, оныңтарихы мен этнографиясынанкөптегенматериалдаржинайды. Қашқарсапарынан «Алтышаһардың, яғниҚытайдың Нан лууәлаятыныңшығыстағыалтықаласыныңжайы» аттыеңбегідүниегекелді. БұлШығысТүркістанхалықтарыныңтарихына, әлеуметтікқұрылысынаарналып, солзаманғылымыныңбиікдеңгейіндежазылғанәлемдегітұңғышзерттеужұмысыеді.

ҚашғарсапарынанкейінСыртқыістерминистрлігі Азия департаментініңарнайышақыруыменПетербургтекеліп, сондабіржылдайтұрыпғылымижұмыстарменайналысады. Алайда туберкулез ауруымеңдегендіктенПетербургтенелге, Сырымбеткеоралады. Туғанхалқыныңекіжақтықанаудаезілгенінкөріп, 1862 жылғысайлауда Атбасар округыныңағасұлтаныболуғаталпынады. «Елдестерімепайдамдытигізуүшінағасұлтанболғымкелді. Олардышенеуніктерден, қазақбайларынанқорғамақболдым. Сондағыеңалдыменкөздегенімөзбасымныңмысалыарқылыжерлестерімеоқығанағасұлтанныңпайдалыекенінкөрсетуеді» депжазадыолбұлтуралыдосыДостоевскийге. Бірақолбұлмақсатынорындайалмайды. Шоқанқарсыласынанкөпдауысалыпжеңіскежеткенімен, генерал-губернатор оныңхалықарасындаықпалы мен беделізорболыпкетедідепсескеніп, «науқасынабайланыстықызметтен бас тартты» дегенөтіріксылтауменағасұлтандыққабекітпейқояды.

1864 жылынаурызайындаШоқан полковник ЧерняевтіңшақыруыменӘулиеатажорығынақосылады. ОрысимпериясыныңОңтүстікҚазақстан мен Орта АзияныРесейқарамағынабағындырумақсатынкөздегенбұлжорыққааудармашы, жергіліктіхалықпенбейбітмәмілегерліккелісімдержасауүшінқатысқанол, полковник ЧерняевтіңӘулиеатаны (қазіргіТаразды) алукезіндешәһархалқынажасағанжауыздығынкөргесін, ренжіп, кейінқайтады. Содан Верный (қазіргі Алматы) қаласынакеліп, оданәріТезектөреніңауылында (бұрынғыТалдықорғаноблысы, жаздаКүреңбелжайлауы, қыскезіндеАлтынемеласуыныңкүнгейі) тұрақтапқалады. Сонда ТезектіңнемереқарындасыАйсарығаүйленеді. Сөйтіпжүргендеескіөкпеауруықайтақозып, Шоқан 1865 жылдыңсәуіріндеқайтысболады. ОныңсүйегіАлтынемелтауыныңбаурайындағыКөшентоғандегенжергеқойылады.